Hiện tượng gel hóa (gelation) trong sữa mẹ xảy ra khi một số thành phần trong sữa, đặc biệt là protein, chất béo hoặc enzyme, tương tác với nhau và ngăn sữa đông đặc. Thay vì đóng băng hoàn toàn, sữa có thể có kết cấu giống như gel hoặc bị đặc lại, ngay cả khi được bảo quản trong tủ đông. Đây là hiện tượng hiếm gặp nhưng có thể xảy ra do các yếu tố liên quan đến thành phần sữa hoặc điều kiện bảo quản.
Tại sao sữa mẹ bị gel hóa?
Tương tác giữa các protein:
Một số protein trong sữa mẹ, đặc biệt là casein và whey, có thể kết tụ khi đông lạnh và rã đông, hoặc khi có sự thay đổi về độ pH. Điều này có thể tạo ra cấu trúc giống như gel thay vì đông đặc.
Sự thay đổi cấu trúc chất béo:
Hàm lượng chất béo cao trong sữa mẹ có thể làm mất ổn định nhũ tương (emulsion) khi đông lạnh. Các phân tử chất béo kết tụ lại, ngăn sữa đông hoàn toàn và tạo kết cấu đặc.
Hoạt động của enzyme:
Lipase, một enzyme tự nhiên trong sữa mẹ, có chức năng phân giải chất béo thành các axit béo để bé dễ tiêu hóa hơn. Trong một số trường hợp hiếm gặp, hoạt động của lipase có thể làm thay đổi cấu trúc của sữa, gây ra gel hóa.
Thay đổi độ pH:
Độ pH của sữa mẹ có thể thay đổi nhẹ tùy thuộc vào chế độ ăn uống của mẹ hoặc cách bảo quản sữa. Những thay đổi này có thể ảnh hưởng đến độ hòa tan của protein, gây ra hiện tượng gel hóa.
Điều kiện đông lạnh:
Đông lạnh không đều hoặc đông lạnh chậm (ví dụ: tủ đông không đủ lạnh hoặc đặt sữa gần cửa tủ) có thể làm sữa chỉ đông một phần hoặc bị đặc lại.
Cách khắc phục hoặc ngăn ngừa gel hóa trong sữa mẹ
Tối ưu hóa điều kiện đông lạnh:
Đảm bảo tủ đông có nhiệt độ -18°C hoặc thấp hơn. Đặt túi sữa vào sâu trong tủ đông, tránh xa cửa tủ để tránh nhiệt độ dao động.
Đông lạnh sữa nhanh bằng cách đặt ở khu vực lạnh nhất của tủ đông.
Bảo quản sữa với lượng nhỏ:
Trữ sữa trong các túi hoặc hộp nhỏ (khoảng 60-120ml) để sữa đông nhanh hơn và đều hơn.
Làm mát sữa trước khi đông lạnh:
Để sữa mới vắt vào ngăn mát tủ lạnh trong 30 phút đến 1 giờ trước khi cho vào tủ đông. Điều này giúp tránh sự thay đổi nhiệt độ đột ngột gây ảnh hưởng đến kết cấu sữa.
Xử lý enzyme lipase nếu cần:
Nếu nghi ngờ hoạt động của lipase là nguyên nhân, mẹ có thể chần sữa trước khi đông lạnh:
Đun nóng sữa trong nồi nhỏ đến khi thấy bong bóng nhỏ xuất hiện quanh cạnh nồi (nhưng không đun sôi).
Làm nguội nhanh bằng cách cho nồi sữa vào thau dựng nước đá, sau đó mới cho vào đông lạnh. Việc này sẽ làm bất hoạt enzyme lipase, hạn chế hiện tượng gel hóa.
Dùng túi trữ sữa chất lượng:
Sử dụng túi chuyên dụng để trữ sữa mẹ, đảm bảo kín hơi và chịu được nhiệt độ thấp.
Theo dõi chế độ ăn uống của mẹ:
Một chế độ ăn giàu chất béo hoặc protein có thể ảnh hưởng nhẹ đến thành phần sữa. Nếu hiện tượng gel hóa xảy ra thường xuyên, mẹ có thể thử điều chỉnh chế độ ăn.
Sữa mẹ bị gel hóa có an toàn cho bé không?
Có, hiện tượng gel hóa không ảnh hưởng đến chất lượng hoặc dinh dưỡng của sữa mẹ. Sữa vẫn hoàn toàn an toàn để bé sử dụng. Tuy nhiên, nếu kết cấu sữa làm khó khăn khi cho bé bú (ví dụ như dùng bình sữa), mẹ có thể hâm ấm sữa nhẹ nhàng và khuấy đều để khôi phục kết cấu.
Khi nào nên tìm sự hỗ trợ chuyên môn?
Nếu hiện tượng gel hóa vẫn tiếp diễn dù đã áp dụng các biện pháp trên, hoặc mẹ nhận thấy các thay đổi bất thường khác (như mùi khó chịu, màu sắc lạ), hãy liên hệ chuyên gia tư vấn sữa mẹ hoặc chuyên gia y tế có kiến thức và kinh nghiệm về sữa mẹ để được hỗ trợ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. "My Breast Milk Won’t Freeze!" của LA Lactation, LLC
Bài viết này thảo luận về các trường hợp sữa mẹ không đông, liên quan đến hiện tượng gel hóa—một quá trình bắt đầu trong ống dẫn sữa và tiếp tục sau khi vắt sữa. Bài viết cũng nhấn mạnh rằng các biến động nhiệt độ, chẳng hạn như hâm nóng, rã đông, thanh trùng và làm mát, có thể làm hiện tượng này rõ rệt hơn.
2. "Expressing and storing breastmilk" của The Breastfeeding Network
Tài liệu này hướng dẫn cách vắt và bảo quản sữa mẹ, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo quản đúng cách để duy trì chất lượng sữa. Mặc dù không trực tiếp đề cập đến hiện tượng gel hóa, tài liệu này cung cấp các thông tin liên quan đến các yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết cấu sữa trong quá trình bảo quản.
3. "Breast Milk Storage and Preparation" của CDC
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) hướng dẫn toàn diện về bảo quản và xử lý sữa mẹ. Mặc dù không đề cập cụ thể đến hiện tượng gel hóa, các hướng dẫn này giúp hiểu cách điều kiện bảo quản có thể ảnh hưởng đến tính chất của sữa mẹ.
Bài đánh giá hệ thống này khám phá cách chế độ ăn uống và tình trạng dinh dưỡng của mẹ ảnh hưởng đến thành phần các chất dinh dưỡng đa lượng trong sữa mẹ.
5. Evaluating the relationship between the nutrient intake of lactating women and their breast milk nutritional profile: a systematic review and narrative synthesis
Bài tổng hợp này đánh giá mối liên hệ giữa lượng dinh dưỡng mà phụ nữ cho con bú tiêu thụ và hồ sơ dinh dưỡng của sữa mẹ, nhấn mạnh sự thay đổi của một số chất dinh dưỡng theo chế độ ăn của mẹ.
6. Impact of maternal nutrition on breast-milk composition: a systematic review
Bài này xem xét mức độ mà chế độ ăn uống của mẹ ảnh hưởng đến thành phần dinh dưỡng của sữa mẹ, lưu ý rằng một số thành phần có thể bị ảnh hưởng, trong khi các thành phần khác vẫn tương đối ổn định.
Dưới đây là hình ảnh minh họa hiện tượng đông đặc trong sữa mẹ, cho thấy trạng thái gel bán rắn với các chất kết tụ có thể nhìn thấy và nền lỏng trong phòng thí nghiệm.